In onze organisatie wordt er gewerkt met vier criteria waaraan een vertaling moet voldoen:
accuraatheid,
duidelijkheid,
natuurlijkheid, en
acceptabiliteit.
De vertaling moet zonder fouten, volkomen accuraat de volledige betekenis van het origineel communiceren, en dat op een zo duidelijk mogelijke manier.
Daarbij wordt gestreefd naar het gebruik van de lokale taal op zo’n manier dat mensen zeggen: ja, dat is onze taal, zo spreken wij, dit klinkt echt goed en natuurlijk!
Eigenlijk zou helemaal niet te horen moeten zijn dat de tekst een vertaling is, zo goed en natuurlijk klinkt ‘ie.
Maar de vertaling moet ook acceptabel zijn, en wel voor de toekomstige gebruikers ervan
Hoe vertaal je bijvoorbeeld passages over seksuele relaties, of over de dood? Als een team er niet in slaagt om die duidelijk maar ook eufemistisch (“zacht”) genoeg te vertalen, zou het weleens kunnen gebeuren dat mensen weigeren de vertaling (voor) te lezen, en zeker niet in een kerk voor een grote groep mensen!
Wijn is vrij onbekend in de Tanzaniaanse (en Oegandese) context. Veel mensen kennen het alleen vanuit de Bijbel
Ja, bij het heilig avondmaal wordt het woord ook genoemd, maar wat er daadwerkelijk gebruikt wordt als “wijn” kan variëren van donkergekleurde frisdrank tot zoete druivensap zonder alcohol, al wordt in sommige kerken wel speciale avondmaalswijn gebruikt.
Kortom, wat wijn nu precies was in de Bijbelse context, is voor veel mensen onduidelijk
Wat veel mensen niet goed weten is dat het een hele gangbare drank was, die vaak veiliger was om te drinken dan water (want schoner!). En ja – en nu komt het – het was een alcoholische drank!
Alcoholische dranken in de lokale cultuur
Veel bevolkingsgroepen in Tanzania en Oeganda hebben hun eigen lokale alcoholische brouwseltjes. In de regio rond Musoma hebben die de verzamelnaam “amaro/amarwa” of iets dergelijks, afhankelijk van de precieze taal. Deze diverse soorten “amaro” worden bijvoorbeeld gemaakt van sorghum of casave. En dus zou het historisch correct én heel duidelijk zijn om wijn te vertalen als “druiven-amaro”.
Maar “amaro” brengt voor veel mensen, en dan zeker christenen, associaties naar boven van grenzeloos drinken en stomdronken zijn! Zodra je het woord “amaro” gebruikt, klinken die misstanden erin mee.
Veel kerken waarschuwen dan ook voor de gevaren van “amaro”
Sterker nog, veel christenen zien je verre houden van welke vorm van “amaro” dan ook, als de beste oplossing. “Een beetje drinken, voor de lekker” bestaat simpelweg niet. Je doet mee, of je doet niet mee. Een tussenweg is er niet…
Het is in die context dan ook vaak moeilijk voor te stellen dat mensen in de Bijbel alcohol dronken, laat staan Jezus!
En dus kiezen veel vertaalteams, na advies vanuit de bevolkingsgroep, voor het lenen van het woord “wijn”, in plaats van iets te zeggen als “druiven-amaro”.
Qua duidelijkheid levert de vertaling dan behoorlijk in, omdat “wijn” zo onbekend is, maar hier gaat het dus om de acceptabiliteit van de vertaling voor de kerken en gelovigen die de vertaling gaan gebruiken.
Vervolgens leggen veel vertalingen in de verklarende woordenlijst aan het einde van het Nieuwe Testament uit wat “wijn” nu precies was en welke rol het speelde in de Joodse cultuur.
Conclusie
Dit is een goed voorbeeld van het spanningsveld dat er soms is tussen de vier criteria accuraatheid, duidelijkheid, natuurlijkheid, en acceptabiliteit. Soms moet je (één van) de eerste drie opofferen om de vierde te dienen.
